18 grudnia 2012 roku w sali konferencyjnej Żytomierskiego Państwowego Uniwersytetu im. Iwana Franki odbyła się konferencja naukowa poświęcona Unii Hadziackiej z 1658 roku. W konferencji wzięli udział naukowcy i studenci Żytomierskiego Uniwersytetu im. I.Franki oraz Narodowego uniwersytetu pedagogicznego im. M. Dragomanowa, wśród nich habilitowany doktory nauk: Piotr Sauch, Natalia Sejko, Włodzimierz Borysenko, Iwan Jarmoszyk oraz szereg doktorów nauk, aspirantów i studentów.

Inicjatorem Konferencji naukowej była organizacja społeczna „Zjednoczenie Szlachty Polskiej” wspierana przez Konsulat Generalny RP w Winnicy. Wykłady ukraińskich historyków wydrukowane osobnym wydaniem – jako Zbiór prac naukowych. Wydarzenie zostało poświęcone historii stosunków polsko-ukraińskich. Przede wszystkim traktatu, który był zawarty 16 września roku 1658 w Hadziaczu.

Konferencja jest częścią szerszego projektu „Historia jednoczy narody”. W jego ramach w Żytomierskim Domu Polskim w czerwcu 2012r. Związek Szlachty Polskiej na Ukrainie zaprezentował wystawę „Równi z równymi” poświęconą Ugodzie hadziackiej – unii zawartej 16 września 1658 roku między Rzeczypospolitą Obojga Narodów, a Kozackim Wojskiem Zaporoskim, reprezentowanym przez hetmana kozackiego Iwana Wyhowskiego. Unia ta przewidywała przekształcenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów w unię trzech równoprawnych podmiotów prawnych: Korony, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Księstwa Ruskiego. Niepowodzenie w realizacji tego projektu doprowadziło do tragicznych skutków dla Ukraińców i Polaków.

Natalia Kostecka-Iszczuk, prezes Zjednoczenia Szlachty Polskiej:

– Ukraińców i Polaków łączy wspólna historia. Wspólne osiągnięcia i zwycięstwa. Od XIV do XVIII stólecia, od czasów Unii Krewskiej a później Lubelskiej i do II rozbioru Rzeczpospolitej w 1795 roku, nasi ludzie żyli w ścisłej interakcji. Razem bronili Europę i wspólnie budowali swoje życie.

Nawet w trudnych czasach, Polacy i Ukraińcy byli w stanie negocjować i zwyciężyć. Świadczy o tym Ugoda Hadziacka 1658 roku. „Gdyby zawarto ją 20 lat wcześniej, do powstania Chmielnickiego w ogóle by nie doszło”, – powiedziała prof. Teresa Chynczewska-Hennel z Uniwersytetu Warszawskiego. Nie ma co do tego wątpliwości, nie byłoby takiej potrzeby, ponieważ, zgodnie z Ugodą, Ukraina stałaby się oddzielnym księstwem we wspólnocie wolnych i równych państw Rzeczypospolitej – Federacji Wolnych Ludów, która mogla stać się prototypem współczesnej Unii Europejskiej. Niestety, Traktat Hadziacki nie został w pełni wdrożony w życie, historia wybrała inny scenariusz, ale ten Projekt stał drogowskazem dla przyszłych pokoleń.

Na Ukrainie od wielu lat historia była narzędziem ideologii. Historia stała się instrumentem wojny informacyjnej. Dlatego obecna historia tych dwóch państw koncentruje się głównie na konfliktach. Wspólne osiągnięcia i zwycięstwa są przemilczane. Stąd w masowej świadomości zzadomowiły się fałszywe stereotypy.

Zjednoczenie Szlachty Polskiej chce zmienić ten stan. Chcemy żeby Ukraińcy i Polacy poznali prawdę o historii stosunków polsko-ukraińskich. Dążymy do historycznego pojednania między Polakami i Ukraińcami.

Żyjemy w wyjątkowym europejskim mieście. Tu krzyżują się różne kultury i cywilizacje. Nasz region musi być modelem tolerancji, zgody i zrozumienia międzyetnicznego. Musimy wspólnymi wysiłkami likwidować bariery, które dzielą Polaków i Ukraińców. Prawda historyczna jest ciekawsza niż propaganda ponurych mitów historycznych.

Iwan Jarmoszyk, dr. habil. nauk historycznych, profesor:

– W pewnym momencie wsparliśmy inicjatywe Żytomierskiej Młodzieżowej Publicznej Organizacji "Zjednoczenie Szlachty Polskiej". Oni przygotowali wspaniałe wystawę "Rowni z równymi" o życiu i twórczości naszego rodaka Jerzego Niemirycza, znanego przedstawiciela szlachty urodzonego w Czerniachowie koło Żytomierza. Podczas prezentacji wystawy w czerwcu tego roku, pojawił się pomysł, aby rozszerzyć zakres spraw, o których moglibyśmy podyskutować. Tak pojawiła idea konferencji naukowej poświęconej Unii Hadziackiej 1658 roku.

Piotr Sauch, dr. habil. nauk filozoficznych, profesor, rektor ŻPU im. I. Franki:

– Dzisiejsza konferencja naukowa jest poważnym wydarzeniem. Hadziacki traktat roku 1658, jest niezwykle ważnym dokumentem historycznym, który przewidywał przekształcenie Rzeczypospolitej w konfederację – Ukrainy, Polski i Litwy.

Oczywiście za każdym razem, kiedy analizujemy wydarzenia historyczne, zawsze mamy możliwość spojrzenia na obecny stan rzeczy. Oznacza to, że powrót do pamięci historycznej umożliwia dzisiaj ruch do przodu.

Ważne jest, że inicjatorzy tego porozumienia byli naszymi rodakami: Jerzy Niemirycz i hetman Iwan Wyhowski. Tak więc nie ma wątpliwości, że dzisiejsza rozmowa o tym historycznym wydarzeniu jest ciekawa, gdyż stara się znaleźć odpowiedz na wiele hipotetycznych pytań. Co by się stało, gdyby ta ugoda została wykonana? Jak ten Traktat mogłby zmienić sytuację geopolityczną Polski i Ukrainy?

Można o tym myśleć i marzyć. Nie można tylko zapomnieć o najważniejszym celu. Jest nim oczywiście wyciąganie wniosków na przyszłość. Ważne jest, że ten traktat jednoczył narody.

Przewidywał akceptacje jednego narodu przez drugi. Traktat miał być próbą sojuszu, który miał rozwiązać ważne problemy geopolityczne w całej Europie Wschodniej i Osrodkowej.